Tell (a) Tale

Tussen 25 mei en 24 juni 2023 was bij RUIS de tentoonstelling ‘Zwemmend met je ogen dicht, droom je je ogen open’ van Hans-Hannah te zien. Een expositie over de magische diepzee, hoe weinig we er over weten en hoe ontastbaar ver weg de bodem van de zee is. Het bejubelt hoe mooi, vreemd, levend, maar ook hoe fragiel ecosystemen in de diepzee zijn. Dit zijn dingen die benoemd moeten worden omdat het bestaan ervan onder druk staat. Er worden plannen gesmeed om in de diepzee te mijnen. Iets waarvan moeilijk in te schatten is hoe desastreus de bijeffecten zullen zijn voor het leven op de oceaanbodem. De tentoonstelling bij RUIS werd gevoed vanuit verschillende onderzoeken over diepzeemijnbouw. Onderzoeken met harde feiten en gegevens die uitleggen hoe, waarom en ten kosten waarvan, deep sea mining plaats zou vinden, mocht het een realiteit worden. Hieronder leest u een poging deze informatie helder samen te vatten.

Smartphones, laptops, elektrische fietsen, elektrische auto’s, zonnepanelen en windmolens. Het zijn technische uitvindingen die vandaag de dag niet meer uit onze levens zijn weg te denken. Om ze te produceren hebben we een aantal zeldzame mineralen nodig. Met name: Lithium, Kobalt en Coltan.

Lithium is een zout dat veel wordt gevonden op de droogste plek van de aarde: El desierto de Atacama. Met enorme machines wordt deze woestijn omgeploegd en uitgehold. Dit is de oorzaak van ontzettend veel vrijkomend (fijn)stof, CO2 en zorgt voor veel droogte en vervuiling. Kobalt vinden we in de grootste getalen in Katanga, in het oosten van de DRCongo. Daar waar vroeger onder de Belgische zweep het meeste ivoor, rubber en koper van de wereld vandaan kwam, wordt nu met blote kinderhanden kobalt en Coltan uit de grond gewonnen en voor een kinderprijsje doorgespeeld naar de elektronicafabrikant. De grootste leverancier van Coltan is dan weer in Australië. Daar ziet het delvingproces er vergelijkbaar uit als in de Atacama woestijn in Chili: droogte, stof en CO2.

Door ons overgebruik raken deze mineralen, net zoals fossiele brandstoffen langzaam op. Om de energietransitie te maken, van fossiele brandstof af te komen en evenveel te kunnen blijven consumeren en produceren als we nu doen, zijn deze mineralen echter onmisbaar. En dit is waar de Oceanen het verhaal binnenkomen. De bodem van de oceaan is namelijk op veel plekken bedekt met deze kostbare mineralen. En die willen grote bedrijven nu gaan mijnen.

Dit is in het kort wat we wel en (nog) niet weten over de gevolgen van het delven van die mineralen op de zeebodem ook wel deep sea mining:

1.  Lichtoverlast. Deze gebieden liggen vaak zo’n zes kilometer diep onder het wateroppervlak. Het gebied tussen de één en de vier kilometer diep wordt de midnight-zone genoemd. Je kunt je misschien voorstellen dat al het leven op een diepte van zes kilometer niet bestendig is tegen licht, al helemaal niet tegen de koplampen of schijnwerpers van mijnmachines
2. Stof. Machines die de bovenste sedimentlagen van de zeebodem openploegen zullen stofwolken van sediment op doen waaien. Het water zal troebel worden. De kwaliteit van de ‘atmosfeer’ van alles wat daar leeft zal daardoor drastisch veranderen. Maar niet alleen het schrapen over de bodem zelf zal voor stofwolken zorgen. De gemijnde mineralen die met een buis naar het oppervlak worden gepompt door een schip, zal daar ook de grote bulk mijnafval weer afscheiden van de ertsen en dit veel minder diep dumpen. Daar zullen dus dezelfde sedimentwolken de troebelheid van het water veranderen.
3. Geluidsoverlast. De stilte op de oceaanbodem is opmerkelijk. Op zo’n ontzettende diepte is de druk immens. Daar drukt niet alleen tien kilometer lucht op organismen, maar ook nog eens rond de zes kilometer water (normale mensen kunnen zonder blijvende schade op te lopen niet eens vijftig meter diep komen) en draagt geluid dus velen malen verder dan boven water. Alle geluiden zijn veel harder en dus maken de dieren die diep in de zee leven heel zachtjes geluid. De machines die gebruikt worden voor het mijnen maken in verhouding een hele hoop constante herrie. Hier zal het diepzeeleven niet goed tegen kunnen.
4. Desoriëntatie. Omdat het diep in de zee zo donker is, rekenen heel veel diepzeedieren op geluid in plaats van zicht. Door middel van echolocatie en geur weten ze hun weg te vinden. Door de herrie van het mijnen zal het precieze gehoor nutteloos worden. In de hoger gelegen gebieden waar nog wel licht is en dieren zich op licht zouden kunnen oriënteren zorgen de sedimentwolken voor troebel zicht en minder licht. Het zeeleven zal zich niet meer kunnen oriënteren en verblind worden.
5. Vernieling. Daarbij komt kijken dat het waarschijnlijk überhaupt moeilijk te leven zal zijn op een omgeploegde zeebodem. Veel diepzeedieren rekenen op de zeebodem om hen te voorzien van nesten, schuilplekken, voedselbronnen, oriëntatie. Voor sommige dieren is de zeebodem dé leefomgeving, niet het water. Dit omploegen is niet verstorend maar destructief voor deze leefomgeving.
6. Vervuiling. Dan is er nog de vervuiling. Zo’n enorm schip dat met lange buizen mijnpuin van kilometers diep opzuigt en machines die op kilometers diepte de bodem afgraven vereisen een hoop energie en zullen op verbrandingsmotors draaien. Daarbij komen een hoop uitlaatgassen, olie en stikstof vrij. Veel van deze mineralen zijn ook giftig als er grote hoeveelheden in kieuwen, longen of voedselketens terecht komen.
7. Whale falls. Als een walvis sterft zakt deze langzaam naar het diepe. In maanden tijd hebben aaseters het zachte weefsel opgegeten. Versnipperd verspreiden onderdelen van het karkas zich over een stuk zeebodem en verrijken het sediment voor meer dan een jaar met voedsel voor micro-organismen, bacteriën, schimmels en plantachtigen. Nog jaren na de dood van de walvis kan hij nog de basis zijn voor een heel ecosysteem vanwege de sulfiden die van de botten vrijkomen. Hele koloniën ongewervelden kunnen er van leven zolang de voorraad strekt en vormen dus een belangrijk onderdeel in de voedselketen. Maar niet alleen sulfiden die uit walvisbotten komen zijn een belangrijke basis voor voedselketens. Alle mineralen waarvoor er gemijnd zou worden zijn dat.
8. Ecosysteem. We weten vrij weinig over deze ecosystemen. 99% van de zeebodem is onontdekt. Wat we wel hebben gemerkt is dat koraalriffen en andere onderwaterecosystemen van een erg kwetsbaar soort zijn. Juist de systemen op kilometers diepte zijn niet goed bestand tegen grote veranderingen. Op plekken waar gemijnd zal worden zal waarschijnlijk al het leven verdwijnen. Want zonder werkende voedselketen, leefomgeving en normale habitat, geen functionerend ecosysteem, geen natuurlijke cirkel en dus geen leven.

Volgens een rapport uit Oslo in 2022 kan het gebruik van deze mineralen door innovatie en recyclen met 58% verminderd worden, waardoor diepzeemijnen helemaal niet nodig zouden hoeven zijn.

Juridisch ligt het ingewikkeld. De Oceaan is namelijk van niemand, dat is al honderden jaren zo. Een land mag de oceaan niet bezitten waardoor landen ook geen regels maken over wat je allemaal wel of niet mag doen met dieren mineralen en planten in deze gebieden. Het is van niemand, maar daar kan verandering in komen. Niet dat de oceaan dan plotseling wel van iemand is, maar dat er regels kunnen komen over wat er met welke grondstoffen en levensvormen gedaan mag worden en wat niet.

Het is dus geen goed idee om de problemen van kobalt en nikkel mijnen te verplaatsen naar de oceaanbodem. In plaats daarvan zouden we moeten proberen de vraag naar deze grondstoffen te reduceren door innovatie en regelgeving. Eén op de drie Nederlanders heeft een elektrische fiets en smartphones en laptops worden op het moment zo ontworpen dat als ze stuk zijn, je helemaal niks meer kan met de grondstoffen die erin zitten, het is onnodige verspilling.

Bronnen van artikelen, onderzoeken, infographics en documenten die helpen het onderwerp beter te begrijpen:

https://www.isa.org.jm/
https://www.greenpeace.org/nl/oceanen/56893/bescherm-de-mysterieuze-diepzee/
https://oceanservice.noaa.gov/facts/whale-fall.html   (deze link gaat ook naar een heel mooi filmpje over whale fall’s. Aanrader!
https://www.garn.org/universal-declaration-for-the-rights-of-mother-earth/
https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/business_brief_for_circular_economy_in_minerals_for_green_transition_compressed.pdf
https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/in_too_deep_what_we_know_and_don_t_know_about_deep_seabed_mining_1.pdf
https://seabedminingsciencestatement.org/
https://wwf.panda.org/wwf_news/?7087466/Future-mineral-demand-can-be-met-without-deep-seabed-mining-as-innovative-technology-can-cut-mineral-use-by-58
https://www.greenpeace.org/static/planet4-canada-stateless/2018/06/DeepSeabedMiningReport.pdf
https://networkcultures.org/longform/2022/03/29/new-dependencies/